سواد رسانه ای؛ نیاز پیشرفت جامعه امروز

با ورود به قرن بیست و یکم مصادف با وقوع انقلاب ارتباطی و اطلاعاتی، افراد جامعه تحت تأثیر بمباران‌های رسانه‌ای قرار دارند و رسانه‌های عصر حاضر نقشی عمده در شکل‌گیری رفتار، عقاید، عواطف و به خصوص روابط فردی و اجتماعی بازی می‌کنند. اکنون سواد رسانه ای به عنوان یکی از کارآمدترین ابزارهای نظارتی طرف توجه بسیاری از کشورها است و افزایش نظام های اطلاعاتی و ارتباطی، ضرورت آموزش سواد رسانه ای در افراد جامعه را بیش از پیش نمایانگر می سازد چرا که پیام های تولید شده توسط رسانه های مختلف در سرتاسر جهان مخاطبان را دچار نوعی سردرگمی و تردید در انتخاب و گزینش پیام های دریافتی می نماید.
با به‌کارگیری سواد رسانه‌ای، تسلط فرد در فهم خروجی رسانه افزایش ‌یافته به ‌این ‌ترتیب فرد به ‌خوبی می‌داند از رسانه چه می‌خواهد و فعالانه به ارزیابی نقادانه محتوای آن می‌پردازد تا معنای پیام‌هایی با قابلیت های اثرگذاری بر سبک زندگی‌ خود را دریابد. به این منظور یادگیری و افزایش سواد رسانه ای به عنوان مهارت و استفاده از رسانه های دیجتیال به عنوان یکی از تکنیک های نوین ارتباطی ضروری است.
اگر سواد رسانه ای را علم تنظیم کننده روابط میان مخاطب و رسانه ها براساس هنجارهای درونی شده بدانیم، نباید از جایگاه آن در سیاست های رسانه ای کشورها غافل شویم.

تعریف سواد رسانه ای
«سواد رسانه ای» (Media Literacy) مفهومی قدیمی است که نخستین بار مارشال ‘مک لوهان’ در سال آن را به کار برد. وی معقتد بود زمانی که دهکده جهانی فرا رسد باید انسان ها به سواد جدیدی به نام سواد رسانه ای دست یابند. وقتی ما پایه‌های سواد رسانه‌ای را به زبان حاضر ترجمه می‌کنیم، امروز دیگر نمی‌توان از تعریفی استفاده کرد که در سال ۱۹۶۴ آقای مک ‌لوهان برای سواد رسانه‌ای اعلام کرد. می‌بینیم که یونسکو مرتب این تعاریف را تغییر می‌دهد. پیش از این روزگاری کامپیوتر نشان پیشرفت بود اما امروز سرانه داشتن افراد خبره و نخبه جامعه، تعیین‌ کننده پیشرفت یک کشور است که گاهی در کشورهای پیشرفته وجود این افراد از یک درصد به ۱۰درصد هم رسیده است. با این توضیحات می توان گفت که سواد رسانه ای مجموعه‌ای از مهارت‌های قابل یادگیری است که دسترسی به توانایی، تجزیه و تحلیل و ایجاد انواع پیام‌های رسانه‌ای را دربر می گیرد.

سطوح سواد رسانه ای
سواد رسانه ای به سه سطح عمومی، متوسط و پیشرفته تعریف شده است. مفاهیم عمومی آن بر این پرسش استوار است که رسانه ها چگونه بر ما تاثیر گذارند، مفاهیم متوسط به چگونگی ایجاد معنا از مفاهیم رسانه ای توجه دارد و مفاهیم پیشرفته به نقش و تعامل رسانه ها و جامعه و نقش سواد رسانه ای در ایجاد این تغییرات را بررسی می نماید.
در جامعه امروزی، آموزش سواد رسانه ای به رشد تفکر انتقادی و مشارکت بیشتر افراد در فرهنگ رسانه ای کمک کرده تا به نتیجه غایی یعنی آزادی بیشتر به افراد به وسیله قدرت دادن به آن ها برای دسترسی، اطلاعات، تشخیص و تجزیه و تحلیل و ارزیابی پیام های رسانه ها دست یابیم.
در این چارچوب، جامعه ای توسعه یافته تلقی می شود که بتواند در کنار رشد و توسعه شاخص های اجتماعی و اقتصادی مانند درآمد سرانه، توزیع ناخالص ملی و نرخ تولد و مرگ و میر، بر معیارهای آموزش، فناوری های اطلاعاتی و به عبارتی بر افزایش سواد رسانه ای تاکید نماید.

سواد رسانه ای و افزایش آگاهی و اعتماد درجامعه
امروزه حضور رسانه ها به طور ناخودآگاه بر سواد رسانه ای مردم تاثیر می گذارد و با اعتماد به این رسانه ها، روابط اجتماعی محکم و صلح‌آمیز حفظ می‌شود که این‌ ها به ‌نوبه خود، پایه و اساس رفتارهای جمعی و همکاری‌های سازنده است. مدیران رسانه ها در مواجهه با مخاطبان خود باید در جهت افزایش و ارتقا سواد رسانه ای آن ها تلاش نمایند تا به عنوان یک رسانه قابل اعتماد شناخته شوند.
نکته قابل توجه در سواد رسانه ای آن است که نقش آن در توسعه اجتماعی با افزایش نفوذ اینترنت و گسترش فناوری های اطلاعتی و ارتباطی در کشورهای مختلف جهان برابر نیست. چرا که میزان دسترسی به اینترنت در کشورهای مختلف (پیشرفته و کمتر توسعه یافته) یکسان نبوده است بنابر این در کشورهای کمتر توسعه یافته که دسترسی به اینترنت و فناوری های پیشرفته محدود است تعداد کمی از از افراد می توانند از عهده پرداخت هزینه های این خدمات برآیند لذا نمی توان انتظار داشت که تاثیر آن یکسان با کشورهای پیشرفته باشد.

رسانه های دیجیتال
رسانه‌های دیجیتال مفهوم عام‌تری از رسانه‌های آنلاین است که دربرگیرنده همه نوع نرم‌افزار و محصولات الکترونیکی است. این واژه در جهان، اغلب نسخه‌ی وب روزنامه‌ها، وب‌سایت‌های خبری، وبلاگ‌ها، وب‌سایت‌ شخصیت‌های دولتی و خصوصی، سازمان‌ها، روزنت‌ها و غیره را شامل می‌شود. رسانه های دیجیتال از جنبه ابزاری چون قادر به برقراری صورت های مختلف ارتباطی هستند، امکان نشر پیام ها را بیشتر دارا می باشد.

رسانه های دیجیتال و سواد رسانه ای در ایران
در ایران به رغم دارا بودن شرایط خاص درونی و بیرونی تاکنون اقدام موثری در این راه صورت نگرفته است. بنابراین مسوولان چه در کشورهای پیشرفته و چه در کشورهای کمتر توسعه یافته راه کارهایی را در نظر بگیرند تا از طریق آن آموزش مهارت های بهره گیری از سواد رسانه ای به عنوان جزیی از زندگی هر شخصی محسوب شود. بنابراین با استفاده از رسانه های دیجیتال که بدون مرز بودن ارتباطات، با هزینه کم و دسترسی آسان به حجم وسیعی از اطلاعات از ویژگی های اصلی این رسانه ها به شمار می رود می توان تنوع و حجم بالایی از محتوای پیام ها را با سرعت بیشتری دریافت نمود. بهره گیری از دانش رسانه های دیجتیال وسیله ای برای گسترش درک و تفکر افراد جامعه از ماهیت قدرت در جامعه و نحوه استفاده آن در رسانه های اجتماعی است
در این میان اساتید دانشگاه ها و پژوهشگران و محققان باید درک خود را از مفهوم تفکر نقادانه بالا ببرند تا بتوانند از دانش رسانه های دیجیتال در تکنیک کلاس های آموزشی استفاده نمایند. بهره گیری از چارچوب سواد رسانه ای ضروی بوده و به عبارت دیگر تفکر محض کافی نیست و باید اندیشیدن و تفکر با معیارهای استاندارد فکری منطبق شود تا موجب پیشرفت شخص شود.
بدیهی است که جهت گیری مردمی و ملی گفتمان سواد رسانه ای و نیز مفهوم علمی و کاربردی ضروری است. در این میان آموزش های صحیح در دانشگاه ها و موسسات علمی در جهت فهم واقعی سواد رسانه ای و همچنین حمایت از طرح ها و پژوهش های مرتبط با موضوع های سواد رسانه ای و اطلاعاتی گام موثری در ارتقای این مهم به شمار می رود.