تمام گروه های سنی باید به رژیم مصرف توجه کنند، زیرا عدم توجه به رژیم مصرف در هر مقطع سنی از زندگی می تواند آثار و تبعات مخصوص به خود را به وجود بیاورد. اگر بخواهیم دقیق موضوع را بررسی کنیم باید گفت در کودکان عدم رعایت رژیم مصرف باعث مشکلات جسمی می شود و حتی ممکن است که در رشد جسمی شان اختلال ایجاد کند، زیرا مصرف بیش از اندازه از رسانه در کودکان سبب می شود که آنها کم تحرک و در نهایت چاق شوند.
همچنین تأثیر زیاد از محتوای نامناسب با سن کودکان منجر به بلوغ زودرس می شود و در نهایت مشکلات روحی و روانی را در آنها شاهد خواهیم بود. این بخشی از صحبت های علی محمد رجبی معاون انجمن سواد رسانه ای ایران است.
او بر این باور است یکی از راهکارهای رژیم مصرف و پیاده سازی رژیم مصرف در جامعه در اختیار بودن ابزارهای کنترل والدین برای والدین است تا بتوانند رژیم مصرف کودکان را کنترل کنند. همچنین ابزار های مدیریت مصرف رسانه باید در اختیار بزرگسالان قرار بگیرند تا بتوانند مدیریت زمان را برای محتوا داشته باشند.
به بهانه رژیم مصرف رسانه کاربران دقایقی با او به بحث و گفت و گو نشستیم. آنچه از نظر گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است.
** تعریف شما از رژیم مصرف چیست؟
– رژیم مصرف یا رژیم مصرف رسانه به برنامه ریزی و مدیریت زمانی و محتوای استفاده از رسانه ها، ابزارهای رسانه ای و محتوای رسانه ای گفته می شود و یکی از نیازمندی ها و ضروریات زندگی امروز بشر به شمار می رود.
** بنظر شما چرا باید اساسا رژیم مصرف رسانه را رعایت کنیم؟
– برخلاف چندین سال قبل که افراد رسانه ها را محدود در اختیار داشتند، امروز رسانه ها اعم از مدل های مختلفی همچون رسانه های دیداری و شنیداری، رسانه های دیجیتال، رسانه های مکتوب، رسانه های تعاملی، رسانه های دوسویه و رسانه های چندسویه با انواع و اقسامی در اختیار کاربران است، به همین دلیل افراد امروز تمام وقت رسانه ها را در انواع و اقسام مختلف در اختیار دارند، یعنی در همه لحظه ها می توانند به رسانه ها دسترسی داشته باشند و اگر در این فضا کاربری نتواند مصرف رسانه ای اش را مدیریت کند، قطعا دچار آسیب های بدتری می شود که اعتیاد رسانه ای و محتوای رسانه ای یکی از آسیب های آن به شمار می رود.
متأسفانه امروز در جامعه مان شاهد هستیم که در حوزه های کلان حاکمیتی به حوزه رژیم مصرف توجه جدی نمی شود. همچنین در مدارس و آموزش و پرورش هم موضوع آموزش رژیم مصرف به بچه ها جدی گرفته نمی شود. در حوزه فناوری هم شاهد این موضوع و عدم توجه هستیم.
بنابراین ما نیاز داریم متناسب با تنوعی که در رسانه های مختلفی که در اختیارمان است، حتما قدرت مدیریت استفاده از آنها را داشته باشیم تا دچار آسیب های ناشی از سوءمصرف رسانه نشویم.
**چه نهادها و سازمان هایی می توانند برای کاربران رژیم مصرف را مشخص و تعیین کنند؟
– تعیین رژیم مصرف یک امر کاملا فردی است و متناسب با شغل، تخصص و سطح نیاز افراد به رسانه، تغییر می کند. این موضوع مبنی بر اینکه برنامه ای مشخص و ثابتی از مصرف رسانه برای همه افراد جامعه تعیین کنیم، امکان پذیر نیست، اما کمک به انتخاب رژیم مصرف درست و مدیریت مصرف رسانه یک حوزه تخصصی است که برای تحقق این امر نیازمند گردآمدن آموزش و پرورش، روانشناسان، جامعه شناسان و متخصصان علوم ارتباطی به دور هم هستیم تا از نگاه ها و دیدگاه های مختلف با آگاهی بخشی به مردم و با معرفی مدل های انتخابی رژیم رسانه و رژیم مصرف و کمک به شناخت رسانه به جامعه و مردم کمک کنند و در نهایت کاربران بتوانند رژیم رسانه و رژیم مصرف رسانه ای خوبی انتخاب کنند و به آن پایبند باشند.
در خصوص کودکان باید گفت که والدین قطعا نقش زیاد و تعیین کننده ای دارند تا بتوانند رژیم مصرف رسانه ای فرزندان و خانواده شان را تعیین کنند و شکل مناسبی به آن دهند.
خانواده مهم ترین نهاد برای کنترل مصرف رسانه
اساسا مدیریت مصرف رسانه علاوه بر اینکه به کمک رسانه های جمعی رادیو تلویزیون و نهادهای مرجع هر جامعه نیاز دارد، به خانواده و درون خانواده بسیار وابسته است و شاید بتوانیم بگوییم مادران خانواده، اصلی ترین نقش در پیاده سازی رژیم مصرف رسانه را در خانواده دارند.
**بنظر شما آیا گروه های سنی مختلف به رژیم مصرف نیاز دارند؟
– هر فردی متناسب با سن علاوه بر تغییرات جسمانی، تغییرات روحی و روانی هم دارد، به همین دلیل نیازمند یک رژیم مصرف رسانه است. همچنین نیازمندی های جسمی، روحی و روانی هر گروه سنی نوجوان، جوان، بزرگسال و کهنسال، قطعا متفاوت با یکدیگر است و این تفاوت در هر نیازمندی های جسمی، روحی و روانی در هر مقطعی از زندگی ایجاب می کند که متناسب با همان نیازمندی ها رژیم مصرف رسانه ای شان هم تغییر کند و اساسا اگر ما به مقوله سن در رژیم مصرف و انتخاب رژیم مصرف توجه نکینم، نمی توانیم رژیم مصرف درست و خوبی را انتخاب کنیم و به درستی آن را پیاده سازی کنیم.
** در حال حاضر ارزیابی شما رژیم مصرف گروه های مختلف جامعه چگونه است؟
– اعداد و ارقام مختلفی از رژیم مصرف رسانه ای در گروه های سنی و کاربران مختلف اعلام می شود. در برخی تحقیقات از نگاه سنی به مووضوع نگاه می شود و در برخی دیگر اقشار مختلفی از جامعه همچون دانشجو، کارمند، خانم های خانه دار و دانش آموزان مورد پژوهش قرار می گیرد.
صرف نظر از اینکه افراد از نظر زمانی چقدر از رسانه استفاده می کند، از نظر محتوایی برآوردها نشان می دهد که بیشترین محتوایی که کاربران با آن سروکار دارند از نظر گروه بندی نوع محتوا، محتوایی است که با حوزه سرگرمی ارتباط دارد و محتواهایی که در حوزه سرگرمی دسته بندی می شود، بیشترین اقبال را در میان کاربران رسانه ای به خصوص در شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها به خود اختصاص می دهند.
همچنین و از منظر اینکه این محتوا ها چگونه ارائه می شود، محتوای تصویری و ویدئویی بیشترین حجم محتوای را به خود اختصاص می دهند.
در گروه های سنی کودک و نوجوانان، بازی های رایانه ای و موبایل زمان بیشتری از کاربران را به خود اختصاص می دهد و متناسب با افزایش سن تغییرات به این صورت است که از بازی ها زمان کمتری صرف می شود و حوزه سرگرمی تقویت و سپس بحث اخبار و توجه به اخبار و پیگیری اخبار از طریق شبکه های اجتماعی به مرور افزایش می یابد و در رتبه های بعدی هم انواع تعاملات میان افراد اعم از ارسال پیام به یکدیگر، استفاده از آن برای تعاملات دو طرفه و چند طرفه بخش زیادی از مصرف رسانه ای را به خود اختصاص می دهند.
**بنظر شما کدام یک از گروه های سنی در جامعه بیش از سایرین به رژیم مصرف نیاز دارند؟
– واقعیت این است که تمام گروه های سنی باید به رژیم مصرف توجه کنند، زیرا عدم توجه به رژیم مصرف در هر مقطع سنی از زندگی می تواند آثار و تبعات مخصوص به خود را به وجود بیاورد. اگر بخواهیم دقیق موضوع را بررسی کنیم باید گفت در کودکان عدم رعایت رژیم مصرف باعث مشکلات جسمی می شود و حتی ممکن است که در رشد جسمی شان اختلال ایجاد کند، زیرا مصرف بیش از اندازه از رسانه در کودکان سبب می شود که آنها کم تحرک و در نهایت چاق شوند.
همچنین تأثیر زیاد از محتوای نامناسب با سن کودکان منجر به بلوغ زودرس می شود و در نهایت مشکلات روحی و روانی را در آنها شاهد خواهیم بود.
مصرف بیش از اندازه در نوجوانان سبب خودشیفتگی می شود و تقویت حس مطرح کردن خودشان، تظاهر، بروز ویژگی های جسمی و ایجاد مزاحمت برای یکدیگر می شود.
مصرف بیش از اندازه رسانه سبب سوءظن در زوجین می‌شود
مصرف بیش از اندازه در بزرگسالان تأثیر بسیار مستقیم در روابط خانوادگی شان دارد. خانواده های بسیاری را شاهد بودیم که به دلیل عدم رعایت رژیم مصرف و سواد رسانه ای، زندگی شان متلاشی شد و حتی در اثر سوءظن زوجین به یکدیگر شاهد طلاق آنها بودیم.
در سنین کهنسالی هم نمونه های زیادی از این اعتیاد و عدم کنترل درست از رسانه را شاهد بودیم که سبب تشدید آسیب های جسمی در افراد سالمند شده و مشکلاتی را برای شان به وجود آورده است.
در نگاه کلی آسیب پذیرین گروه در عدم رعایت رژیم مصرف رسانه، گروه کودک است که می تواند شخصیت آینده کودکان را تحت شعاع قرار دهد و آینده آنها را خراب کند.
**بنظر شما تا چه اندازه رعایت اصل رژیم مصرف رسانه در پیشرفت جامعه می تواند مهم باشد؟
– بیش از ۴۷ میلیون کاربر در جامعه در تلگرام فعالیت می کنند و تعداد بیشماری هم در واتس آپ هستند؛ تقریبا همه مردم ایران به اینترنت سرعت بالا و بهره برداری از رسانه ها را به صورت همراه و برخط دارند.این جامعه با رشد سریع و خیره کننده ضریب نفوذ اینترنت و تلفن همراه قدم بر داشت به همین دلیل موضوع مصرف رسانه و توجه به آن جایگاه مهمی را باید داشته باشد؛ چراکه نقش بسیار مهمی را می تواندایفا کند.
اساسا مدیریت مصرف رسانه علاوه بر اینکه به کمک رسانه های جمعی رادیو تلویزیون و نهادهای مرجع هر جامعه نیاز دارد، به خانواده و درون خانواده بسیار وابسته است و شاید بتوانیم بگوییم مادران خانواده، اصلی ترین نقش در پیاده سازی رژیم مصرف رسانه را در خانواده دارند.
متأسفانه امروز در جامعه مان شاهد هستیم که در حوزه های کلان حاکمیتی به حوزه رژیم مصرف توجه جدی نمی شود. همچنین در مدارس و آموزش و پرورش هم موضوع آموزش رژیم مصرف به بچه ها جدی گرفته نمی شود. در حوزه فناوری هم شاهد این موضوع و عدم توجه هستیم.
یکی از راهکارهای رژیم مصرف و پیاده سازی رژیم مصرف در جامعه در اختیار بودن ابزارهای کنترل والدین برای والدین است تا بتوانند رژیم مصرف کودکان را کنترل کنند. همچنین ابزار های مدیریت مصرف رسانه باید در اختیار بزرگسالان قرار بگیرند تا بتوانند مدیریت زمان را برای محتوا داشته باشند.
** البته در این راستا نظام رتبه بندی محتوایی کمک بسیاری می تواند به خانواده ها برای کنترل مصرف رسانه ای شان داشته باشد.
– بله کاملا درست است؛ نظام رتبه بندی محتوایی یکی از اصول اساسی پیاده سازی رژیم مصرف رسانه است که متأسفانه ما این رتبه بندی سنی محتوایی را در کشور نداریم.
اگر سری به مارکت های معروف موبایلی و فروش نرم افزار موبایلی در ایران بزنید و آن را با نمونه های خارجی همچون گوگل پلی و اپ استور مقایسه کنید، متوجه می شوید که رتبه بندی سنی اپلیکیشن ها و نرم افزارهای آنها منطبق بر اصول فرهنگی و ارزش های فرهنگی خودشان است.
آنها این رتبه بندی را ارائه می کنند و به کاربران توصیه می کنند پیش از اینکه نرم افزار را نصب کنند، به آموزش ها و داده های لازم نسبت به محتوا دقت کنند تا متوجه شوند که با چه محتوایی روبرو هستند و مخاطرات آن را دریابند.
نظام رتبه بندی سنی را برای نرم‌افزارها اجرایی کنیم
همچنین امکان را برای والدین فراهم می کنند که یک سری نرم افزارهای کنترلی را روی موبایل فرزندان شان تنظیم کنند تا متوجه مصرف رسانه ای فرزندان شان شوند.
نظارم رتبه بندی سنی در آنجا پیاده سازی و با یک سری تنظیمات مانع از محتوای نامناسب برای فرزندان شان می شوند.
اگر از نگاه فرهنگی به درون جامعه نگاه کنیم متوجه می شویم که هیچ آموزشی نسبت به رژیم مصرف به کودکان ارائه نمی شود و از طرفی هم والدین نسبت به موضوع مصرف رسانه هیچ آموزشی را از سوی نهادهایی به صورت منظم و مدون دریافت نمی کنند.
همچنین حوزه فناوری، ابزارهای کنترل والدین را مورد توجه قرار نمی دهد و محدود فعالیت که در این حوزه انجام و تولیداتی منتشر شده بسیار ناشناخته است و کمتر کسی این محصولات را می شناسند؛ زیرا هیچ نه تنها حمایتی از این محصولات داخلی صورت نمی گیرد بلکه در کشور هم معرفی نمی شود.
ضرورت اینترنت پاک و سالم برای کودکان
عملا در کشور امکان مدیریت پهنای باند برای کودکان وجود ندارد و علی رغم اینکه سال هاست موضوع صیانت از کودکان در فضای مجازی در حوزه های تصمیم گیری کشور مطرح است، اما هنوز هیچ قانونی و سندی در خصوص حمایت از کودکان و اینترنت پاک، سالم و قابل کنترل برای کودکان نداریم.
متأسفانه در داخل کشور نه از نظر قانون و مقررات و نه از نظر فنی هیچ کدام از این زمینه ها و پیش نیازهای مدیریت مصرف رسانه در کشورمان دیده نمی شود و عملا امروز وضعیت سردرگمی در میان نوجوانان و جوانان شاهد هستیم.
همچنین مصرف زدگی در میان اقشار مختلف جامعه به خصوص خانم های خانه دار نگرانی هایی برای مان ایجاد می شود که همه این موضوعات در حال رصد هستیم.
همه این موضوعات حوزه سواد رسانه توجه نداریم و متناسب با حجم بهره برداری و استفاده کاربران ایرانی از فضای مجازی به حوزه آموزش و فرهنگسازی توجه نشده است.
